Tytuł
Kultura rave i sztuka w latach dziewięćdziesiątych w Polsce
https://miejsce.asp.waw.pl/kultura-rave-i-sztuka-w-latach-dziewiecdziesiatych-w-polsce/
Termin „rave” używany jest na określenie imprez tanecznych z muzyką elektroniczną – głównie techno – które pojawiły się w Polsce wraz z transformacją ustrojową początku lat 90. i były wyrazem często naiwnego, ale i autentycznego optymizmu czasów otwarcia na świat, cywilizacyjnego i technologicznego przyspieszenia.
Kultura rave/techno była następną po punku w latach osiemdziesiątych młodzieżową subkulturą muzyczną, w którą zaangażowali się artyści wizualni. Twórcy tacy jak Piotr Wyrzykowski, CUKT, Marcello Zamenhoff, Marta Deskur zafascynowali się sposobami formowania się wspólnoty rave w reakcji na neoliberalną atomizację, prywatyzację i hierarchizację społeczeństwa. Trójmiejska grupa CUKT swoje imrezy-happeningi formatowała jako pastisze wieców i publicznych wydarzeń politycznych, podkreślając rozczarowanie politykami młodej III RP, którzy wzmacniali jedynie chaos i tak niestabilnej rzeczywistości przełomu. Artyści podkreślali sprawczość jednostki, która może obywatelsko się organizować, budować oddolne wspólnoty i dokonać zmiany. Imprezy rave wydawały się laboratoriami społecznej samoorganizacji. Ich przewodnie hasło brzmiało: Bądź sobą, jestem z Tobą. Marta Deskur poświęciła projekt Rodzina wspólnocie raverów, głównie DJ-ów i VJ-ów, do której należała w Krakowie. Była to grupa przyjaciół, połączona silnymi więzami emocjonalnymi i duchowymi. Organizowane przez nich imprezy miały za zadanie wzmacniać ich relacje. Artystka stworzył szereg portretów swojej rodziny przyjaciół, wpisując ją w symboliczne motywy znane z malarstwa religijnego. Marcello Zamenhoff był artystą wizualnym i zarazem pionierem rave w Łodzi. Wyszukiwał „tymczasowo autonomiczne strefy” (stary lunapark, bunkier, przestrzenie poindustrialne etc.), w których organizował nielegalne imprezy. Z tego typu zgromadzeń raverów zrodziła się później łódzka Parada Wolności, największa publiczna manifestacja konkretnej subkultury muzycznej w Polsce III RP. Warto dodać, że raverzy defilowali w bardzo zróżnicowanym klasowo tłumie pod hasłami równości, różnorodności, wolności i optymizmu.
Kultura rave była kolejną po hipisowskiej subkulturą tak zainteresowaną wizualnością – obraz był wdla niej równie ważny jak taniec i muzyka. Po raz pierwszy impreza taneczna stała się równoprawnym medium artystów wizualnych. Galerie zamieniały się w kluby taneczne, a wystawy w imprezy rave.
Artyści tacy jak Marek Kijewski i Małgorzata Malinowska (Kocur) interesowali się obecną w kulturze rave nową figurą artysty samplera – DJ-a i VJ-a – który tworzy prace na żywo z gotowych materiałów. W swoich rzeźbach łączyli w eklektyczny sposób elementy wizualne ze skrajnie różnych kontekstów (na przykład centaura, ravera w futerku oraz portret Andy’ego Warhola). W przeciwieństwie do wcześniejszych subkultur muzycznych i kierunków artystycznych artysta sampler walczy o swoją anonimowość i kontestuje dotychczasowe hierarchie kulturowe – podział na wyróżnionego twórcę i zafascynowanych nim fanów. Tak działał na przykład Karol Suka, pionier warszawskiego techno. Jego twórczość wizualna, muzyczna, performatywna i modowa nosiła znamię bliskich związków z punkiem.
Artyści tacy jak Jarosław Fliciński interpretowali techno jako kolejną inkarnację awangardowej, aliterackiej sztuki abstrakcyjnej o konstruktywistycznej proweniencji. Z kolei Miłosz Łuczyński (podobnie jak CUKT i Wyrzykowski), wchodząc w relację z rave’em, interesował się jego technologicznym wymiarem. Sztuka powstawała tutaj całkowicie mechanicznie, była reakcją na pojawienie się w latach 90. na masową skalę nowych technologii, jak komputery osobiste i internet. Sztuka tworzona w kontekście rave’u była kolejnym rozdziałem w historii relacji pomiędzy sztuką a technologią, bezpośrednio zapowiadającym obecną sztukę postinternetową. Z kolei Rafała Bujnowskiego z Grupy Ładnie interesowała w techno jego mechaniczność, repetycja oraz konkretność.
Szczególnie ciekawa wydaje się rola, jaką pełnił rave w relacji do tendencji pop w sztuce polskiej lat 90. W przeciwieństwie do tzw. sztuki krytycznej artyści tych nurtów szukali bardziej inkluzywnych i nieelitarnych form budowania wspólnoty poprzez sztukę.
Artyści poruszający się na styku rave i sztuki w latach 90.: Jarosław Fliciński, Piotr Wyrzykowski, CUKT, Rafał Bujnowski, Grupa Ładnie, Marek Kijewski/Małgorzata Malinowska (Kocur), Karol Suka, Marcelo Zammenhoff, Yach Paszkiewicz, Marta Deskur, Robert Zając, Miłosz Łuczyński, Janek Simon, Wspólnota Leeeżeć, Paweł Paulus Mazur, Jacek Sienkiewicz, Józef Robakowski, Joanna Małecka, Karolina Kowalska i inni.
Wystawa: 140 uderzeń na minutę. Kultura rave i sztuka w latach 90. w Polsce, Muzeum Sztuki Nowoczesnej na Festiwalu Opener, Gdynia, czerwiec–lipiec 2016. Kuratorzy: Łukasz Ronduda, Szymon Maliborski; współpraca kuratorska: Zofia Krawiec.
Łukasz Ronduda
Historyk sztuki, kurator, reżyser. Kurator w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, pracownik naukowy Wydziału Badań Artystycznych i Studiów Kuratorskich w Akademii Sztuk Pieknych w Warszawie.
